Nghệ nhân giữ nghề ở xã Minh Khai
Nghệ nhân Nông Thị Nhi, xóm Nà Đoỏng, xã Minh Khai (Thạch An) truyền dạy kỹ năng đan chiếu cót cho con cháu.
Theo các cụ cao tuổi trong xã, ở Minh Khai người dân nào cũng biết đan lát với nguyên liệu là cây tre, nứa, giang. Các cụ già thì đan những vật dụng có kỹ thuật phức tạp như: Cót, giỏ đựng đồ... còn người trẻ thì đan những đồ dùng đơn giản như: Nong, nia, rổ, rá… dần sẽ tiếp cận được các kỹ thuật phức tạp hơn. Cứ như vậy, nghệ thuật đan lát của người Tày, Nùng. Những người dân địa phương đã tạo ra rất nhiều sản phẩm từ đan lát, tất cả những sản phẩm này đều sử dụng cây nứa, giang, mây. Trước kia, đan chủ yếu bằng cây nứa, giang; ngày nay cây tre được đem vào sử dụng để tạo ra các sản phẩm đan lát. Kỹ thuật chẻ nan đảm bảo độ dày, mỏng thật đều, thật phẳng sau đan mới đẹp, phải biết chọn từng cái cật, dẻo cùng dẻo, cứng cùng cứng. Nguyên liệu phải bảo quản cẩn thận ở chỗ cao ráo, tránh mục mọt. Để tạo màu sắc, hoa văn cho sản phẩm đan, người dân có thể giữ nguyên màu vỏ xanh đậm của nan cật để phối hợp với nan thường trong quá trình đan; có thể nhuộm nan bằng màu hoặc có thể để nan lên gác bếp, hun khói trong khoảng thời gian khác nhau cũng tạo ra những bó nan có màu vàng, đậm nhạt khác nhau. Chính vì vậy, năm 2021, xã Minh Khai là địa phương duy nhất của tỉnh có 4 nghệ nhân được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ nhân làng nghề truyền thống đan lát, gồm: Trần Thị Huyền, xóm Nà Kẻ; Nông Thị Luyên, xóm Nặm Tàn; Nông Thị Nhi và Đinh Thị Kim, xóm Nà Đoỏng.
Nghệ nhân đan lát xã Minh Khai (Thạch An) với sản phẩm chiếu cót và các vật dụng truyền thống.Nghệ nhân đan lát xã Minh Khai (Thạch An) với sản phẩm chiếu cót và các vật dụng truyền thống.
Nghệ nhân Nông Thị Nhi, xóm Nà Đoỏng, đã có thâm niên hơn 70 năm làm nghề đan lát chia sẻ: Tùy thuộc vào mỗi loại sản phẩm và hoa văn khác nhau sẽ sử dụng các kỹ thuật đan lát khác nhau. Trong đó, có một số kỹ thuật như: kỹ thuật xâu xiên; kỹ thuật đan lóng vuông, đan lóng thuyền hay đan lóng mốt, đan lóng đôi, đan lóng ba, đan mắt cáo, đan hoa thị… Kỹ thuật xâu xiên sẽ đặt ba chiếc nan chồng và chéo lên nhau ở chính giữa các nan, tạo thành sau góc đều nhau. Sau đó, đan tiếp theo cách cạnh sao cho nan đan sau song song với nan đan trước theo ba chiều cắt nhau, tạo thành các lóng hình lục giác đều. Đây là một kỹ thuật phức tạp và khó đan, rất ít người làm được. Nan để đan thường vót mỏng, to bản, đảm bảo độ dẻo và cứng vừa phải. Kiểu đan này thường dùng để tạo các sản phẩm như mâm mây, đáy hay nắp đậy các loại gùi.
Sản phẩm nón từ cây giang với kỹ thuật đan mắt cáo.
Kỹ thuật đan nan lóng vuông là kiểu đan lóng hình vuông có tâm điểm ở giữa của đáy sản phẩm. Kỹ thuật này được áp dụng để đan mẹt, nong, nia, sàng,... Kỹ thuật đan lóng thuyền hay lóng nia là kiểu đan theo nguyên tắc cắt hai nan đè năm nan được áp dụng để tạo ra các tấm phơi, tấm liếp hoặc tạo nên các hoa văn hình quả trám trên thân các loại gùi nhỏ. Kỹ thuật đan lóng đôi được áp dụng để đan các sản phẩm yêu cầu mỏng và mềm như: tấm phơi, tấm liếp, tấm trải, gùi hoặc tạo các hoa văn hình xương cá chạy quanh các loại gùi. Kỹ thuật đan lóng ba phổ biến và bắt buộc để đan phần tiếp giáp giữa thân và đáy gùi, đặc biệt là gùi nhỏ, đồng thời cũng là kỹ thuật tạo các hoa văn xương cá nằm ngang. Các bộ phận nhỏ của các sản phẩm đan lát như: quai, tai, cạp, dây đeo... đòi hỏi dai và mềm đều được đan bằng mây hoặc giang.
Nghệ nhân Nông Thị Nhi với sản phẩm đan bàn cờ tướng độc đáo.
Qua những bàn tay khéo léo và kỹ thuật điêu luyện, các sản phẩm đan lát ở Minh Khai được người dân trong và ngoài tỉnh biết đến. Trong đó, chiếu cót Minh Khai, sản phẩm được khách hàng ưu chuộng nhất. Theo nghệ nhân Trần Thị Huyền, xóm Nà Kẻ, nguyên liệu chính làm chiếu cót là thân cây giang. Những khúc giang được chẻ thành nan mỏng, phơi cho ngả màu đẹp. Khi đan, nan phải dấp nước rồi mới đan thành chiếu cót. Muốn có một chiếc chiếu đẹp còn phải tuỳ thuộc nhiều yếu tố như: Kỹ thuật đan, căn chỉnh chiều dài, rộng cho vuông vắn; tạo hoa văn đẹp mắt (hình bàn cờ, ô ngựa, hoa cà chua...). Chiếu cót càng dùng lâu càng bóng đẹp, tuổi sử dụng trung bình là 20 năm, còn nếu bảo quản tốt có thể tới 40 - 50 năm.
Được biết, các nghệ nhân đan lát ở Minh Khai hiện không chỉ làm ra những sản phẩm để phục vụ cuộc sống sinh hoạt (nong, nia, rổ, rá…) mà còn nghiên cứu, tìm tòi sáng tạo nên nhiều sản phẩm trở thành thủ công mỹ nghệ tạo sức hút lớn với nhiều khách hàng, như: Bàn cờ, giỏ đựng trang sức, túi xách… Nhờ kỹ thuật đan lát vượt trội, mọi sản phẩm đan lát ở Minh Khai được khách hàng đánh giá cao và tìm mua. Song, để gìn giữ, bảo tồn và phát huy nghề truyền thống, cũng như tạo thương hiệu, mang lại giá trị kinh tế, thì các cấp, ngành cần có chính sách cụ thể, hướng dẫn địa phương lập đề án, tổ chức lại sản xuất; cùng với đó phải chủ động nguyên liệu và tăng năng suất, tiếp tục hỗ trợ xây dựng thương hiệu và tìm thị trường tiêu thụ sản phẩm, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân.
Bài, ảnh: Nông Thị Lý
Tin liên quan
Tin mới hơn
Hành trình của chiếc chiếu hoa
09:20 | 16/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người lưu giữ nghề làm bún Cổ Đô
16:14 | 13/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Làng nghề trồng hoa Gia An Nam nỗ lực để công nhận làng nghề
10:22 | 13/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Trang phục truyền thống đồng bào Hrê, Ba Na hòa quyện với thiên nhiên
10:16 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” nghề thủ công mỹ nghệ
10:09 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghệ nhân thổi hồn vào mảnh ván gỗ những con tàu đã bị lãng quên trở thành tác phẩm nghệ thuật độc bản
10:08 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Mộc mạc nghề làm nồi đất ở làng Trù Sơn
09:35 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tôn vinh giá trị văn hoá trong các làng nghề truyền thống
10:45 | 09/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề cói Kim Sơn trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
13:52 | 08/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Bảo tồn và phát triển làng nghề chiếu cói Hoài Nhơn
11:01 | 08/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Lụa Vạn Phúc - Giữ lửa qua từng thế hệ
14:08 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát của người Tày ở Cao Bằng
09:56 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Ghé thăm làng nghề chằm nón lá Đức Hòa
09:55 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề truyền thống bún tươi Vân Cù
14:54 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tinh hoa nghề truyền thống ở Cao Bằng
14:53 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khám phá nghề đan thúng chai ở Phú Mỹ
14:52 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguyễn Duy Cường – người “thổi hồn” vào gỗ
15:37 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Mặn mòi vị muối Bạc Liêu
14:10 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Cao Bằng: Nghệ nhân giữ gìn nghề dệt thổ cẩm truyền thống
10:44 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia
17:25 | 26/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 | 25/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Thuận: Công nhận xã Đông Tiến và Tân Lập đạt chuẩn Nông thôn mới
15:55 Nông thôn mới
Bình Định: Thủ phủ nông sản Hoài Ân rộn ràng Ngày hội nông sản
15:38 Khuyến nông
Cần Thơ: Đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm địa phương
15:15 Khuyến công
Nghệ An: Khuyến công góp phần nâng cao vị thế của công nghiệp nông thôn
14:32 Khuyến công
Hội nghị khuyến công các tỉnh thành phố khu vực phía Bắc lần thứ XVIII năm 2024
14:31 Tin tức