Đất - Người - Văn hóa: Linh hồn OCOP Việt Nam

Đất: Nơi bản sắc được viết bằng địa lý

Ruộng bậc thang, núi non và sắc phục dân tộc vùng cao khắc họa miền Bắc – nơi địa lý viết nên bản sắc cho những sản phẩm OCOP từ hạt gạo, sợi lanh đến nghề dệt truyền thống.

Có những câu chuyện chỉ được kể khi bạn bước chân lên ruộng bậc thang Cao Bằng vào mùa lúa chín. Nơi đây, từng hạt nếp đặc sản mang hương vị của khí hậu vùng cao và đất đai độc đáo – thứ mà không nơi nào có thể sao chép.​

Hà Nội dẫn đầu cả nước với 3.463 sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên, không phải ngẫu nhiên. Đó là kết quả của ngàn năm làng nghề, của "thiên thời - địa lợi - nhân hòa" được tích lũy qua thế hệ. Mỗi chiếc nón lá, mỗi thớ lụa, mỗi sản phẩm gốm sứ đều in dấu lịch sử trên từng đường nét.​

Tây Nguyên không chỉ có đất đỏ bazan. Họ có câu chuyện về những người nông dân biết lắng nghe nhịp thở của cây cà phê, hiểu rằng hương vị đặc trưng là món quà từ tổ tiên và mảnh đất thiêng. Đồng bằng sông Cửu Long với gạo thơm mang hương phù sa màu mỡ – đó là bản anh hùng ca của những dòng sông viết nên.​

34,6% chủ thể OCOP đã xây dựng vùng nguyên liệu ổn định theo liên kết chuỗi giá trị. Con số này không chỉ là thống kê. Đó là cam kết bảo tồn giống cây trồng bản địa, là quyết tâm giữ gìn phương pháp canh tác truyền thống trong thời đại công nghệ.​

Người: Những đại sứ văn hóa thầm lặng

Hình ảnh người phụ nữ bên dòng sông, làng quê và di sản kiến trúc gợi nhớ miền Trung giàu chịu đựng, nơi con người trở thành ‘đại sứ văn hóa’ gìn giữ nghề truyền thống và đưa sản phẩm OCOP vươn xa.

40% chủ thể OCOP là phụ nữ, 19,6% là người dân tộc thiểu số. Đằng sau những con số này là những câu chuyện về sự bình đẳng và trao quyền thực sự. Họ không còn là người sản xuất đơn thuần. Họ là người sáng tạo trải nghiệm, là chủ thể dịch vụ du lịch, là "đại sứ văn hóa" đưa sản phẩm Việt Nam tới hơn 60 quốc gia.​

Tối 20/12, 22 chủ thể OCOP quốc gia tiêu biểu bước lên sân khấu Hoàng thành Thăng Long. Trong đó có 5 đơn vị được công nhận sản phẩm OCOP cấp quốc gia ít nhất 2 lần, 15 chủ thể sở hữu ít nhất 3 sản phẩm OCOP cấp quốc gia, và đặc biệt 2 chủ thể tiên phong trong lĩnh vực du lịch nông thôn. Mỗi bước chân của họ là một hành trình dài – từ làng quê tới sân khấu quốc gia, từ sản phẩm nông thôn tới biểu tượng văn hóa.​

42,3% chủ thể đã mở rộng quy mô lao động sau khi tham gia OCOP. Đây không chỉ là việc làm. Đó là hy vọng, là cơ hội, là niềm tin vào tương lai được khơi dậy từ chính đôi tay của người nông dân.​

"Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục đồng hành, tạo môi trường thuận lợi cho các chủ thể OCOP phát triển, với quan điểm: Nhà nước không làm thay, nhưng sẽ làm đến cùng", Bộ trưởng Trần Đức Thắng cam kết.​

Văn hóa: Khi di sản trở thành sản phẩm sống

Không gian sông nước, chợ nổi và vườn dừa xanh mướt tái hiện miền Nam năng động, nơi du lịch cộng đồng và sản phẩm OCOP biến di sản văn hóa – sinh thái thành trải nghiệm sống động mỗi ngày.

Bức tranh 300m không phải một tác phẩm nghệ thuật thông thường. Ba phần tương ứng ba miền biểu trưng cho bản đồ văn hóa thu nhỏ của cả nước. Miền Bắc với ruộng bậc thang và Hoàng thành Thăng Long, miền Trung với núi non hùng vĩ và di sản Huế-Hội An, miền Nam với đồng bằng sông nước và vườn trái sum suê.​

Mỗi sản phẩm OCOP đều mang theo một "gói giá trị": câu chuyện nguồn gốc, kỹ năng nghề truyền thống, đặc điểm sinh thái độc đáo và bản sắc văn hóa vùng miền. Tri thức bản địa trong OCOP có ba lớp: tri thức canh tác và nguồn nguyên liệu, tri thức chế biến truyền thống với công thức gia truyền và kỹ thuật thủ công độc đáo và tri thức văn hóa-tín ngưỡng gắn với lễ hội, tập quán dân gian.​

Các doanh nghiệp Cao Bằng sản xuất miến dong từ bột dong riềng 100% đã tạo sản phẩm OCOP 4 sao từ tri thức xử lý củ dong an toàn được tích lũy qua nhiều thế hệ. Đây không chỉ là bí quyết kinh doanh. Đó là di sản phi vật thể được duy trì sống động qua sản phẩm hàng ngày.​

Doanh thu từ du lịch gắn với OCOP và làng nghề đạt trên 25.000 tỷ đồng/năm, chiếm khoảng 15% tổng giá trị sản xuất khu vực nông thôn. Hơn 2.000 điểm du lịch cộng đồng và làng nghề, trong đó 60% gắn với ít nhất một sản phẩm OCOP đặc trưng địa phương. Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền định hướng: "OCOP sẽ là hạt nhân định hình lại chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn của Thủ đô, gắn với công nghiệp văn hóa và du lịch".​

Ba trụ cột - một hệ thống xây dựng tương lai OCOP

Khung cảnh đô thị hiện đại với sắc vàng OCOP tượng trưng cho tương lai nông thôn mới, nơi Đất – Người – Văn hóa kết nối để sản phẩm OCOP Việt Nam hội nhập và lan tỏa trên bản đồ thế giới.

Sau hơn 7 năm triển khai, cả nước có 17.316 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên thuộc hơn 9.300 chủ thể, vượt 1,68 lần chỉ tiêu theo Quyết định 919/QĐ-TTg. Con số ấn tượng này đến từ sự tương tác hài hòa giữa Đất - Người - Văn hóa.​

60,7% chủ thể OCOP đạt từ 3 sao có doanh thu tăng bình quân 17,6%/năm. Quốc hội Khóa XV vừa thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026-2035, xác định OCOP là "động lực, nền tảng đưa nông thôn Việt Nam phát triển và thịnh vượng".​

Festival OCOP 2025 với chủ đề "Việt Nam – Hội tụ và lan tỏa" không chỉ là triển lãm sản phẩm. Đó là "bảo tàng sống" của văn hóa vùng miền, là "lễ hội văn hóa sống" nơi 34 tỉnh thành hội tụ. Gian hàng miền Bắc mang âm hưởng làng nghề truyền thống, miền Trung toát lên vẻ mộc mạc với nước mắm và sâm quý, miền Nam rực rỡ với vườn trái và sản phẩm chế biến từ dừa, gạo.​

Mỗi lần mua một sản phẩm OCOP là hành động ủng hộ văn hóa, cộng đồng và môi trường. "Ăn một món OCOP là nghe một câu chuyện Việt Nam" – và cũng là góp phần viết tiếp câu chuyện đó.​

OCOP có thể trở thành "UNESCO nhân dân" của Việt Nam, nơi di sản văn hóa phi vật thể được duy trì sống động qua các sản phẩm hàng ngày. Câu trả lời phụ thuộc vào hành động của chúng ta – từ nhà hoạch định chính sách, chủ thể OCOP, đến từng người tiêu dùng – trong những năm tới.​