Làng nghề chuồn chuồn tre Thạch Xá: "Người trong cuộc" trăn trở tìm hướng phát triển

Làng nghề làm chuồn chuồn tre xã Thạch Xá (nay là xã Tây Phương, Hà Nội) nằm ngay dưới chân chùa Tây Phương, cách trung tâm Thủ đô chừng 30 km. Với bàn tay khéo léo và điêu luyện, người làng Thạch Xá đã tạo ra những con chuồn chuồn bằng tre, trở thành một món quà quê được nhiều người yêu thích.

Chuồn chuồn tre nhìn thì đơn giản nhưng công đoạn làm ra nó lại rất cầu kỳ, tốn nhiều thời gian và cần đôi tay khéo léo của người thợ để tạo nên. Điều đặc biệt khiến mọi người thích thú là những con chuồn chuồn tre có thể đậu được ở khắp mọi nơi nhờ nguyên lý cân bằng trọng lực.

Ghé thăm cơ sở sản xuất chuồn chuồn tre Tái Tân do ông Nguyễn Văn Tái làm chủ, chúng tôi mới thật sự thấy được sự tỷ mỷ và cẩn thận để làm ra được một sản phẩm thủ công như vậy. Ông Tái cho biết, ông là người đầu tiên mang sản phẩm chuồn chuồn tre về làng Thạch Xá cách đây gần 30 năm và cái tên gọi làng nghề chuồn chuồn tre Thạch Xá có từ đó.

Hiện nay, làng nghề chuồn chuồn tre Thạch Xá là một trong số các địa phương tham gia Chương trình OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm) nhằm phát huy các giá trị văn hoá nghề truyền thống và đưa sản phẩm của làng nghề vươn ra thị trường quốc tế.

Ông Tái nói, nghề làm chuồn chuồn tre này không phải là phiên bản y nguyên của bất cứ một làng nghề nào khác trên đất nước Việt Nam mà nó là sự chọn lọc, học hỏi của chính ông từ nhiều sản phẩm chuồn chuồn tre khác để ra sản phẩm có chất riêng của làng Thạch Xá.

Ông Tái chia sẻ: "Nghề này đòi hỏi sự cẩn thận, nhẹ nhàng, tinh tế và đặc biệt là phải có sự đam mê, tâm huyết với nghề mới có thể làm được. Bởi để cho ra đời một con chuồn chuồn tre mất khoảng gần 20 công đoạn.

Đầu tiên từ khâu chọn tre cũng phải cẩn thận, phải chọn tre bánh tẻ, không quá già hay quá non. Mặc dù địa phương có nhiều tre nhưng những năm gần đây, nguồn hàng khan hiếm nên tre phải nhập thêm từ Hòa Bình, Hà Giang để đảm bảo độ mềm, dẻo, bền. Đặc biệt, nguyên liệu sử dụng phải là tre khô tự nhiên, không được sử dụng tre ngâm, bị mối mọt.

Trải qua mỗi công đoạn, từ cào tinh tre, phơi khô, cắt chia từng bộ phận cánh, thân, mỏ, vót thân uốn mỏ cong, lắp ghép cánh vào thân và cuối cùng là sơn vẽ... đều có tầm quan trọng".

Chia sẻ thêm về 'bí kíp' khiến những chú chuồn chuồn tre có thể đậu được ở bất kể đâu, ông Tái cho biết: 'Khó nhất là khâu chắp cánh vào thân làm sao để con chuồn chuồn đậu lên cây vững vàng, cân đối. Lực đối xứng phải chuẩn thì con chuồn chuồn mới đậu được.

Ở khâu này, người thợ phải thật khéo léo làm sao để tạo lực đối xứng cân bằng từ các bộ phận cấu thành như: thân, cánh, mình... phải được làm một cách tỉ mỉ, theo tỉ lệ riêng".

Cũng theo ông Tái, một khâu cũng quan trọng không kém đó là tạo hồn cho sản phẩm. Sau khi hoàn thành sản phẩm ở dạng thô, những người thợ mới chính thức tạo 'phần hồn' cho chúng. Để tạo được ấn tượng, những con chuồn chuồn được sơn và trang trí lên rất nhiều hoa văn, họa tiết khác nhau, công đoạn này, người thợ cần khéo léo để sơn, nếu không sẽ bị loang màu, chất liệu sơn ta sẽ giúp cho sản phẩm vừa bền, vừa đẹp.

Qua trao đổi với phóng viên, ông Tái cho biết thêm, hiện sản phẩm chuồn chuồn tre Thạch Xá đã có thương hiệu phổ biến đến khắp các tỉnh thành trong nước và đã được xuất khẩu ra nước ngoài.

Giá thành của mỗi sản phẩm chuồn chuồn tre có giá từ 10.000 đồng đến hàng triệu đồng. Tại xưởng sản xuất của ông Tái hiện đang trưng bày một sản phẩm chuồn chuồn tre "siêu to khổng lồ" được định giá là 1,5 triệu đồng.

Dẫn chúng tôi tham quan tủ trưng bày giấy khen, kỷ niệm chương mà ông nhận được vì những cống hiến với làng nghề chuồn chuồn tre Thạch Xá, ông Tái không khỏi đau đáu và lo lắng vì sản phẩm làng nghề đang có nguy cơ bị mai một.

Ông giãi bày: "Sản phẩm chuồn chuồn tre này để làm ra phải qua rất nhiều công đoạn nên mất khá nhiều thời gian. Giá thành của mỗi sản phẩm tính ra cũng không đáng là bao so với công sức của người thợ bỏ ra. Vì thế, lớp trẻ ngày nay họ không mấy mặn mà mà đi tìm những công việc khác có thu nhập cao hơn. Ngay cả với các con của tôi cũng không đi theo nghề này. Trong làng cũng không còn nhiều người còn duy trì nghề này nữa.

Riêng bản thân tôi, với tâm huyết và tình yêu với những con chuồn chuồn chuồn tre, tôi vẫn sẽ làm và duy trì nghề này đến khi mình không thể làm được nữa".

Hiện tại, ở làng nghề chuồn chuồn tre Thạch Xá, ngoài sản xuất chuồn chuồn tre, với sự kết hợp cùng quảng bá du lịch, các du khách trong và ngoài nước cũng đã ghé thăm làng nghề theo dạng du lịch trải nghiệm.

Theo đó, tại các xưởng sản xuất còn có thêm khu vực để các du khách có thể tự tay tô vẽ, tạo hình cho các sản phẩm chuồn chuồn tre. Đây là hướng đi bền vững mà bà con trong làng nghề đang định hình và phát triển.

Một số hình ảnh về nghề làm chuồn chuồn tre Thạch Xá: